Hormony

Hormony zwierzęce

Hormony (od stgr. ὁρμάω hormao – rzucam się naprzód, pędzę) – związki chemiczne wydzielane przez gruczoły lub tkanki układu hormonalnego. Funkcją hormonów jest regulacja czynności i modyfikacja cech strukturalnych tkanek leżących w pobliżu miejsca jego wydzielania lub oddalonych, do których dociera poprzez krew (wyjątkiem są tzw. hormony lokalne). Istnieją także takie hormony, które wywierają wpływ na funkcjonowanie wszystkich tkanek organizmu.
Gałąź medycyny zajmująca się schorzeniami układu hormonalnego to endokrynologia.
Hormony są wydzielane przez rodzaj gruczołów do krwi lub limfy organizmów. Z tego względu bywają też określane mianem gruczołów dokrewnych, a układ hormonalny – układem dokrewnym.

Pierwszym hormonem wyizolowanym z organizmu i otrzymanym w stanie krystalicznym była adrenalina, której odkrywcą jest krakowski fizjolog Napoleon Cybulski. Uzyskał ją w roku 1901 japoński naukowiec Jokichi Takamine. Trzy lata po wyizolowaniu adrenaliny niemiecki aptekarz Friedrich Stolz zsyntetyzował ją na drodze chemicznej. Wydarzenie to było początkiem odkryć kolejnych hormonów, ich syntezy oraz produkcji związków nie występujących naturalnie w organizmie ale działających podobnie do hormonów. Odkrycia te były przełomowe dla rozwoju wiedzy o przyczynach i przebiegu chorób wewnętrznych i pozwoliło na ich skuteczne leczenie.
Nazwę hormony dla produktów gruczołów wydzielania wewnętrznego po raz pierwszy zastosował angielski fizjolog Ernest Starling, w 1905 roku.

Ogólnie działanie hormonów polega na aktywacji lub dezaktywacji pewnych mechanizmów komórkowych w tkankach docelowych (narządach docelowych). Na przykład insulina tak wpływa na komórki, że aktywuje mechanizmy pobierania glukozy, co powoduje spadek stężenia glukozy we krwi. Aktywacja lub dezaktywacja odbywa się przez łączenie ze specyficznymi błonowymi lub wewnątrzkomórkowymi receptorami.
Wiele hormonów ma działanie wzajemnie antagonistyczne – np. insulina i glukagon. Insulina powoduje spadek stężenia glukozy we krwi, a glukagon wzrost jej stężenia.
Ogólnie działanie hormonów polega na aktywacji lub dezaktywacji pewnych mechanizmów komórkowych w tkankach docelowych (narządach docelowych). Na przykład insulina tak wpływa na komórki, że aktywuje mechanizmy pobierania glukozy, co powoduje spadek stężenia glukozy we krwi. Aktywacja lub dezaktywacja odbywa się przez łączenie ze specyficznymi błonowymi lub wewnątrzkomórkowymi receptorami.
Wiele hormonów ma działanie wzajemnie antagonistyczne – np. insulina i glukagon. Insulina powoduje spadek stężenia glukozy we krwi, a glukagon wzrost jej stężenia.

Ogólnym mechanizmem działającym w obrębie układu hormonalnego jest ujemne sprzężenie zwrotne. Produkt wydzielany przez dany gruczoł dokrewny np. tarczycę – czyli tyroksyna (T4) (a także bezpośrednio trójjodotyronina), wpływa hamująco na gruczoł dokrewny nadzorczy czyli przysadkę mózgową. Powoduje to spadek wydzielania TSH przez przysadkę i z kolei hormonów tarczycy. Spadek nie może przekroczyć pewnej określonej granicy, gdyż wówczas ujemny wpływ maleje, co pozwala na ponowne produkowanie większych ilości TSH. Jest to element homeostazy i system ten działając we wzajemnym sprzężeniu, utrzymuje równowagę hormonalną organizmu.

podwzgórze
tyreoliberyna (TRH)
gonadoliberyna (GnRH)
somatoliberyna (GHRH)
kortykoliberyna (CRH)
somatostatyna (GIH)
prolaktostatyna inaczej dopamina (PIH)
wazopresyna
oksytocyna
przysadka mózgowa: płat przedni (adenohypophysis)
somatotropina (GH), (STH), hormon wzrostu.
prolaktyna (PRL)
hormon adrenokortykotropowy (ACTH)
hormon tyreotropowy (TSH)
hormon folikulotropowy (FSH)
hormon luteinizujący (LH)
hormon lipotropowy (LPH)
przysadka mózgowa: płat tylny (neurohypophysis)
Płat tylny – nerwowy przysadki nie produkuje hormonów, jedynie gromadzi hormony wyprodukowane w podwzgórzu:
oksytocynę
wazopresynę (hormon antydiuretyczny, ADH, VP)
szyszynka
melatonina (zegar biologiczny)
gruczoł tarczowy
Hormony tarczycy:
tyroksyna (T4)
trójjodotyronina (T3)
kalcytonina
gruczoły przytarczyczne
parathormon (PTH)
serce – przedsionki[edytuj | edytuj kod]
przedsionkowy peptyd natriuretyczny (ANP)
wątroba
Insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF)
angiotensynogen
trombopoetyna
trzustka (wyspy Langerhansa)[edytuj | edytuj kod]
insulina (regulacja ilości cukru we krwi)
glukagon (regulacja ilości cukru we krwi)
somatostatyna
polipeptyd trzustkowy
nadnercza: kora nadnerczy
glikokortykoidy
mineralokortykoidy
Androgeny
dehydroepiandrosteron
kortyzol
kortykosteron
nadnercza: rdzeń nadnerczy
adrenalina (epinefryna)
noradrenalina (norepinefryna)
nerki
erytropoetyna (EPO)
kalcytriol
tkanka tłuszczowa
leptyna
jądra
Androgeny
testosteron (reguluje aktywność gruczołów płciowych)
jajniki
estrogeny (regulują aktywność gruczołów płciowych):
– estron – estradiol – estriol
progesteron
relaksyna
Łożysko
progesteron
gonadotropina kosmówkowa (HCG)
estriol
testosteron
laktogen łożyskowy
Grasica
tymozyna
tymopoetyna
tymulina
Jądra szwu
serotonina

Hormony roślinne

Hormony roślinne, fitohormony (gr. φυτοορμόνη) – grupa związków organicznych należących do regulatorów wzrostu i rozwoju roślin. Kryterium uznania związku za fitohormon jest wywoływanie reakcji w organizmie rośliny w stężeniach rzędu 10-6 mol dm-3 lub mniejszych. Hormony roślinne nie muszą wykazywać działania poza miejscem ich wytwarzania, miejsce wytwarzania może być jednocześnie miejscem reakcji. Znane są związki wykazujące aktywność biologiczną analogiczną do naturalnie wytwarzanych w roślinie. Syntetyczne regulatory wzrostu i rozwoju roślin (np. 1-Metylocyklopropen) są wykorzystywane w rolnictwie i ogrodnictwie.

Do hormonów roślinnych zaliczane są:

auksyny,
gibereliny,
cytokininy,
etylen,
kwas abscysynowy,
jasmonidy,
brasinosteroidy,
poliaminy,
strigolaktony
a także:
kwas salicylowy,
kumaryna

Eten jest najprostszym dotychczas poznanym hormonem roślinnym

Zaburzenia hormonalne dzieli się na dwie główne grupy. Gruczoły wydzielające hormony mogą wydzielać ich zbyt mało (niedoczynność) bądź też zbyt dużo (nadczynność) i wywoływać przez to określone objawy. Nie zawsze jest to jednak takie proste, na przykład biorąc pod uwagę choroby tarczycy, można zauważyć, że mogą być one bardzo długo bezobjawowe, jak na przykład utajona nadczynność tarczycy. Choroby tarczycy są jednymi z najczęstszych chorób endokrynologicznych. Odrębną grupą chorób endokrynologicznych są guzy zaburzające funkcjonowanie gruczołów.

Zaburzenia hormonalne są przyczyną takich różnorodnych chorób, jak:

cukrzyca (zaburzenie wydzielania lub działania insuliny - hormonu produkowanego przez trzustkę),

ginekomastia (zwiększenie się piersi u mężczyzny wywołane różnymi czynnikami hormonalnymi),

zespół policystycznych jajników (zaburzenie funkcjonowania jajników wywołane nadmiarem androgenów - hormonów męskich),

hirsutyzm (nadmierne owłosienie wywołane nadmiarem hormonów męskich u kobiety),

akromegalia (zaburzenie wywołujące powiększenie się stóp, dłoni, języka, nosa i narządów wewnętrznych u osób dorosłych wskutek nadmiernej ilości hormonu wzrostu),

hiperprolaktynemia (zaburzenie dotykające zarówno kobiet, jak i mężczyzn, wywołane nadmierną ilością prolaktyny),

karłowatość przysadkowa (niewielki wzrost wywołany brakiem lub niedoborem hormonu wzrostu),

zespół Morgagniego-Stewarta-Morela (zespół chorobowy wywołujący wiele objawów, takich jak otyłość, hirsutyzm, brak miesiączki, cukrzyca i inne, spowodowany nadmierną ilością hormonu produkowanego przez korę nadnerczy),

choroba Addisona (niedobór hormonów kory nadnerczy, wywołujący wiele różnych objawów).

Skąd się biorą zaburzenia hormonalne?

To przysadka mózgowa decyduje, ile i jakiego hormonu potrzebuje nasz organizm. Jest hormonalnym centrum dowodzenia kontrolowanym przez podwzgórze. Do przysadki docierają informacje o zapasach hormonów i ich niedoborze. O tym, czy ilość hormonów jest wystarczająca, decyduje właśnie podwzgórze. Czasami jednak organizm nie może sobie sam poradzić z utrzymaniem porządku hormonalnego. Wówczas pojawiają się objawy, które nawet dla lekarza mogą stanowić zagadkę. Dlatego podpowiadamy, na jakie symptomy warto zwrócić uwagę i jakie badania wtedy wykonać.